Grolle, maar vooral de ommelanden, in 1627

Naar aanleiding van de Internationale Dag tegen Schade aan de Natuur tijdens Oorlog en Gewapende Conflicten, 6 november 2020

door Godfried Nijs

Hoewel er veel meer bronnen zijn wordt ons beeld van de belegering van Groll in 1627 nog steeds voor het grootste deel gevormd door Grollae Obsidio cum Annexis, het verslag geschreven door Hugo de Groot. Van belang is te weten dat dit geschrift de belegering puur vanuit de Staatse kant beziet. Over de ellende die de zomercampagne van het Staatse leger voor de inwoners van de stad maar ook voor de bevolking in een ruime straal om de stad met zich meebracht wordt niet of maar zeer summier bericht.

Vast staat dat de komst van het enorme Staatse leger (ongeveer 25.000 soldaten in totaal) een enorme impact heeft gehad op Groenlo maar zeker ook op het gebied rondom de stad. En dan hebben we het nog helemaal niet over ‘de tros’ die ongetwijfeld ook uit duizenden personen moet hebben bestaan. De tros bestond onder andere uit handelaren, zoetelaars en familieleden die het leger op de voet volgden.  

Zo moesten al die mensen (ook de soldaten) voor hun eigen onderdak zorgen. Met een beetje geluk konden ze beschikken over een eigen tent, maar de gewone soldaat en de kampvolger was al blij met een stuk zeil. Er werden gaten gegraven, heideplaggen gestoken en men ging op zoek in de omgeving naar stukken hout om een onderkomen te bouwen. De eerste dagen na aankomst voor Groenlo was dit extra urgent omdat we weten dat toen het Staatse leger voor de stad kwam het regende dat het goot. De eerste nacht werd ‘onder den blauwen hemel’ doorgebracht (in de openlucht). Voor het bouwen van de vele tijdelijke onderkomens werd de wijde omgeving afgestroopt en moesten schuurtjes, deuren en bomen het flink ontgelden. De verordening die het afbreken van ‘allerhande getimmeren’ verbood werd voor Groll niet goed nageleefd. Voor hout uit de natuur gold blijkbaar geen verordening.

Op 21 juli 1627, de dag na de aankomst van het leger, werd al begonnen met de aanleg van de circumvallatielinie. Dat was een complex van loopgraven, kampementen, redoutes en schansen die in een cirkel op ongeveer tweeëneenhalve kilometer afstand van de stad werd aangelegd. Hiermee werd de vesting feitelijk compleet van de buitenwereld afgesloten. De aanleg van deze linie, met een omtrek van ongeveer 17 kilometer, heeft grote gevolgen gehad voor mens en natuur in het gebied. Op de eerste plaats werden boerderijen die in het schootsveld lagen zonder pardon gesloopt. Rondom de Lievelder Es, waar het kampement van prins Frederik Hendrik te vinden was, ontsnapten in ieder geval de erven Brake, Lemel, Hoesels en ’t Conincxgoet niet aan de slopershamer.

Om een open schootsveld te garanderen werden naast bouwwerken ook bomen en elke vorm van bosschage geruimd. Dit zal ook voor de hogere gewassen hebben gegolden. Een naderende vijand mocht, in het zicht van de circumvallatielinie,  geen enkele gelegenheid hebben zich ergens achter te verschuilen. Dit had een ongekende kaalslag van een groot gebied rondom de hele linie tot gevolg.
Kampementen, maar ook bijvoorbeeld een aantal schansen, werden bij voorkeur aangelegd op hoger gelegen gronden zoals essen. Strategisch gezien natuurlijk een slimme zet. Die hogere gronden zijn echter ook vaak de beste landbouwgebieden. Tijdens de belegering wogen de strategische belangen natuurlijk veel zwaarder en van de oogst van 1627 zal dan ook niet veel terecht zijn gekomen.

De belegering van 1627 was de vierde belegering van Groll in amper 30 jaar. Na de overgave van de stad breekt er eindelijk een langere periode van betrekkelijke rust aan voor mens en natuur rondom Groenlo. Tot 1672. Want dan verschijnt bisschop Bernard van Galen, Bommenberend, met een leger van (ook al) 25.000 man voor de stad.         

Godfried Nijs
oktober 2020

Literatuur

G.A.T.M. Nijs & J.E. van der Pluijm, Kijk op de Linie, op zoek naar de circumvallatielinie rondom Groenlo uit 1627 (Groenlo, 2008)
J.E. van der Pluijm, Groenlo in de Tachtigjarige Oorlog, de Achterhoek als strijdtoneel 1576-1627 (Groenlo, 2009)